Nhắc đến Đế chế Chămpa cổ không thể không nhắc đến Tháp Bà Ponagar Nha Trang. Là một quần thể kiến trúc đặc biệt và đánh dấu thời kỳ Ấn Độ giáo phát triển mạnh mẽ.
Tháp Bà Ponagar cổ kính (Ảnh: ST)
Không xa trung tâm thành phố Du lịch Nha Trang Khoảng 2 km về phía Bắc, Tháp Bà Ponagar đẹp như tranh vẽ nằm gọn trên ngọn đồi nhỏ bên bờ sông Kai hiền hòa. Trạm đồi khá kín gió với độ cao khiêm tốn chỉ 50m so với mực nước biển. Từ xa, bạn có thể dễ dàng nhận ra Tháp Bà Ponagar bởi hình dáng và kiến trúc độc đáo của nó.
Tháp Bà Ponagar bên sông Kai (Ảnh: ST)
Ngày xưa, người dân Champa thờ Nữ thần Ponagar ở Khẩn Hoa, người luôn ở bên cạnh để bảo vệ cuộc sống của người dân, giúp họ sinh sống và trồng trọt. Ponagarh được người dân tôn kính là Thiên y Thánh nữ. Trong tâm thức của người dân tộc Chum Pa xưa, Thiên Ngụy Thần Mồ được xếp vào hàng thượng phẩm, ngàn đời tôn thờ. Bà là người tái sinh đất, nước, cây cối, lương thực cho con người nên người Chăm coi bà là cội nguồn của sự sống.
Từ nữ thần Ponagar, người dân tôn thờ Thiên y Thánh Mẫu (Ảnh: ST)
Sự giao thoa văn hóa Việt trong Tín ngưỡng thờ Mẫu (Ảnh: ST)
Tuy đây là truyền thuyết do người xưa để lại nhưng những điều này đã tạo nên những nét văn hóa, phong tục tập quán độc đáo nhất của người Champa. Đến với Tháp Bà Ponagarh bạn sẽ được nghe kể nhiều câu chuyện về truyền thuyết về Nữ thần Ponagar (Thiên y Thánh Mẫu) và các vị thần được thờ ở đây.
Bước chân vào cổng, chúng tôi dễ dàng nhận ra bố cục chung của toàn bộ khu di tích. Di tích tháp Bà Ponagar được chia thành 3 phân khu từ dưới lên trên, tương ứng với 3 tầng kiến trúc.
Ponagar nhìn từ dưới lên (ảnh: ST)
Nếu không để ý đến tầng 1 hay còn gọi là “tầng thấp” thì khó có thể nhận biết được, vì hầu hết các công trình ở tầng trệt đều không còn, chỉ còn sót lại những mảng nhỏ như cột nhà, cầu thang. Tảng đá được bao phủ một nửa bởi bùn và một nửa lộ thiên. Hiện nay, cầu thang đá đang được xây dựng lại để thuận tiện cho việc lưu thông của khách du lịch. Bước qua những tàn tích mờ nhạt đó và bạn sẽ đến tầng giữa.
Tầng giữa là ngôi đình lớn, có đầy đủ trần, cột, làm nhà nghỉ để mọi người dừng chân hoặc làm lễ phục, trang phục trước khi vào chính điện làm lễ. Có thể coi đây là kiến trúc gần giống với kiến trúc đình chùa ở miền Bắc. Ở các đình, chùa thường làm nhà khách gọi là đình, có năm gian ở hai bên sân chính. Đó là nơi, người trông coi đình làng tiếp khách, hướng dẫn người dân sửa lễ trước khi vào Thánh lễ. Quan Sát Kiến Trúc Tầng Giữa 10 cây cột chính chia làm 2 hàng hai bên, chiều cao hơn 3m, đường kính bằng sải tay người ôm (khoảng 1m). Ngoài ra, còn có một kiểu sắp xếp cột nhỏ gồm 12 cột chia thành 2 hàng với chiều cao thấp hơn một chút. Hệ thống cột được buộc chặt hợp lý để phân chia lực chống đỡ phần mái. Bạn vào tầng trên cùng, tầng tiếp theo của cầu thang dốc ở tầng giữa.
Hệ thống cột bát giác (Ảnh: ST)
Các hàng và cột được sắp xếp gọn gàng (Ảnh: ST)
Tầng trên có thể coi là còn khá nguyên vẹn so với các tầng dưới, có hai dãy tháp được bao bọc bởi bốn bức tường gạch, đến nay chỉ còn lại 2 bức tường do ảnh hưởng của thời gian và con người. Mỗi dãy tháp trên tầng cao nhất có 3 ngôi nhà, 3 ngôi phía trước và 3 ngôi phía sau. Tuy nhiên, chỉ có 1 trong 3 căn nhà hình thành trong tương lai, với tổng số 4 tháp còn lại. Tháp được xây dựng chắc chắn bằng gạch đất nung, các viên gạch đan khít vào nhau đến mức có cảm giác như được ghép bằng loại vữa thông thường. Các tòa tháp đã được mở ra để nhìn ra biển Đông đón gió ngoài khơi. Khi nhìn vào bên trong tháp bạn có thể thấy đỉnh tháp, trên tháp có nhiều đường nét góc cạnh. Các nét trang trí trên tháp rất phong phú và độc đáo, trong đó có nhiều hình tượng của tín ngưỡng Chăm: Thần Tenexa, tiên nữ, thần ponagra, linh vật …
Khu tháp chính (Ảnh: ST)
Mỗi ngôi tháp đều ẩn chứa bí mật của văn hóa Champa (Ảnh: ST)
Tên Tháp Bà Ponagar là tháp chính lớn nhất, người dân quen gọi nên gọi chung là quần thể Tháp Bà Ponagar. Tháp chính gồm 4 tầng cao tổng cộng 23 m, thờ thần Ponagar, vợ của Thần Shiva. Sinh ra ở biển Ponagar, được biến đổi bởi bọt và mây của biển, cô ấy có thể được coi là một món quà của biển dành cho con người. Khi nàng ra đời, nước dâng cao đón nàng vào bờ, núi uốn éo đưa nàng. Cô ấy đã mang đến cho cuộc sống tất cả các loại cây giống, vì vậy mọi người quý mến cô ấy. Bên trong tháp có tượng bà ngự trị, tượng được đúc bằng vàng nhưng với sự thăng trầm của từng thời kỳ, tượng trong tháp là tượng bằng đá cẩm thạch đen.
Bên trong tháp được tô điểm bằng nhiều tác phẩm điêu khắc ngoạn mục mô tả các hoạt động của cộng đồng thời bấy giờ: cảnh săn bắn, cảnh chèo thuyền, cảnh khiêu vũ …
Cảnh sinh hoạt múa hát được miêu tả (Ảnh: ST)
Điêu khắc sống động (Ảnh: ST)
Ngoài tháp chính thờ Nữ thần Poonagar, còn có các tháp khác thờ thần Shiva, Samhaka và Chúa Ganesha. Tháp nhỏ thờ Thần Ganesha, con trai của Thần Shiva. Bên trong tháp không có tượng thờ mà chỉ có linh vật hình trụ bằng đá – giới. Theo sử thi được ghi lại trong kinh Veda thời Bà La Môn giáo, biểu tượng giới có 3 phần tượng trưng cho 3 đấng siêu nhiên: Brahma, Vishnu và Shiva. Phần đế hình vuông tượng trưng cho thần Brahma, phần trụ hình bát giác tượng trưng cho thần Vishnu và phần trụ tròn tượng trưng cho Thần Shiva. Ba thành phần này cùng nhau tạo nên thế giới, Vishnu là tốt, Siva là ác và Brahma là nguồn gốc để cân bằng giữa Vishnu và Shiva.
Thần Brahma (Ảnh: ST)
Mô tả về 3 vị thần trong kinh Veda của người Hindu (Ảnh: ST)
Tượng Chúa Shiva (Ảnh: ST)
Biểu tượng giới tính (ảnh: ST)
Tháp Bà Ponagarh có thể được xem là một minh chứng rõ ràng về sự ảnh hưởng của Ấn Độ giáo đối với Chăm Pa và sau này là Việt Nam. Theo kinh Veda cho đến Upanishad, mọi người tin rằng thế giới được sinh ra với sức mạnh lớn nhất, nhỏ nhất, rõ ràng nhất và vô hạn. Đó là Phạm thiên. Con người khi đó được gọi là linh hồn, biểu hiện ban đầu của Brahman. Tâm hồn bị ràng buộc bởi thể xác (cuộc sống) tầm thường, giới hạn, những dục vọng bẩn thỉu. Đến đây, con người vẫn đang bế tắc trong việc thức tỉnh, không tìm được đường đến với linh hồn (phàm trần). Đối với thời Bà La Môn, có một số giáo phái công nhận sự sáng tạo ra thế giới là Brahman. Họ đưa ra một cách giải thoát cho con người (linh hồn), khi con người nhận thức đúng bản chất của thế giới, linh hồn khỏi Brahma, họ không còn bị ràng buộc nữa. Từ đó nảy sinh ra hai loại tu hành, một loại bất chấp thể xác (coi linh hồn là xấu xa), hạn chế dục vọng, hành hạ thể xác và hành động phù hợp với kinh Vệ Đà, từ đó tiêu trừ tội lỗi. Hai là rèn luyện thân thể và tâm hồn thoát xác (là hình thức yoga hiện nay). Những tư tưởng đó đã tác động sâu rộng trong nhân dân, hình thành hệ thống tín ngưỡng tôn giáo của người Chăm và được thể hiện rõ nét trong hình thức thờ cúng các vị thần ở Tháp Bà Ponagar.
Hình thức yoga ngày nay bắt nguồn từ đạo Bà la môn (Ảnh: ST)
Để hiểu sâu sắc về tinh thần còn lại của tháp bà Ponagar, bạn phải tìm hiểu qua thời kỳ kinh Vệ Đà và Bà la môn. Cụ thể là 6 giáo phái truyền thống của Bà La Môn – tôn giáo chấp nhận sự tồn tại của Bà La Môn.
Đến với Tháp Bà Ponagar vào cuối tháng 3 âm lịch, bạn sẽ có cơ hội tham gia lễ hội Tháp Bà (từ 21 đến 23 tháng 3 âm lịch). Đây là thời điểm lý tưởng để tìm hiểu về Ponagar và tham gia vào các hoạt động văn hóa của người dân địa phương.
Lễ hội Tháp Bà Ponagar (Ảnh: ST)
Các hoạt động trong lễ hội (Ảnh: ST)
Múa của người Chăm (Ảnh: ST)
Các thiếu nữ trong trang phục truyền thống (Ảnh: ST)
Đông đảo người dân tham gia lễ hội (Ảnh: ST)
Hi vọng bài viết cũng đã cung cấp cho bạn những thông tin hữu ích về địa điểm du lịch đặc biệt này khi du lịch Nha Trang. Tôi muốn bạn có một chuyến du lịch Tháp Bà Ponagar Nha Trang thật ý nghĩa.
Xem thêm:
